طبقه بندی پیامدهای
نامطلوب پس از ایمن سازی (AEFIs)/دکتر سید امیر
محمودنژاد متخصص محترم اطفال بیمارستان قدس پاوه
🔸واکسنهایی که در برنامه ایمن سازی کشوری استفاده
می شوند، بسیار مؤثر و ایمن هستند. با این حال هیچ واکسنی، کاملا ایمن نیست و ممکن
است پس از ایمن سازی، منجر به بروز عارضه شود. به علاوه ماهیت واکسنها و مراحل
ایمنسازی، منابع بالقوه ای برای ایجاد پیامدهای نامطلوب هستند.
🔸هر پیامد نامطلوب متعاقب ایمن سازی (AEFI)، عارضه ای است که پس از ایمن سازی به وجود
آمده و عقیده بر آن است که علت آن ایمن سازی است. عوارض گزارش شده، ممکن است واقعی
باشند (مثلا در نتیجه استفاده از واکسن) یا در طی مراحل ایمن سازی به وجود آمده
باشند و یا در اثر پیامد همزمانی ایجاد شده باشند که مربوط به واکسن با مراحل
ایمنسازی نبوده ولی با ایمنسازی همراه شده است. با توجه به هدف این راهنما، عوارض
نامطلوب پس از ایمنسازی به ۵ گروه طبقه بندی می شوند :
🔸واکنش به واکسن : عوارضی که می توانند به دلیل ماهیت واکسن به
وجود آیند.
🔸اشتباه در برنامه : عوارضی که ممکن است به دلیل بروز اشتباه در
مراحل ایمن سازی روی دهند.
🔸همزمانی : عوارضی که ممکن است به ایمن سازی مربوط
نباشند اما موقتا به واکسن ارتباط داده شوند.
🔸واکنش تزریق : عوارضی که به دلیل اضطراب و تشویش در
اثر ترس و یا درد ناشی از تزریق بروز می نمایند.
🔸واکنش ناشناخته : عوارضی که در اثر عوامل ناشناخته ایجاد می شوند.
🔰واکنش مربوط به واکسن Vaccine Reaction
واکنش واکسن ها به واکنش های خفیف و خیلی شدید
تقسیم بندی می شوند. بیشتر واکنشها خفیف هستند و خود به خود بهبود می یابند.
واکنشهای خیلی شدید، نادر هستند
۱- واکنشهای عادی و خفیف واکسن
واکسن ها موجب فعال
کردن سیستم ایمنی و در نتیجه ایجاد ایمنی در بدن می شوند، واکنشهای موضعی، تب و
علائم عمومی، جزء پاسخهای ایمنی هستند؛ بعلاوه بعضی از واکسنها، حاوی موادی مانند
آدجوانت، نگهدارنده و تثبیت کننده هستند که می توانند باعث ایجاد این واکنشها شوند
واکسنی که کم عارضه
باشد و پاسخ ایمنی خوبی را ایجاد نماید، یک واکسن خوب و موفق است. واکنشها معمولا
از یک تا دو روز بعد از ایمنسازی اتفاق می افتند (به جز سرخک / MMR که عوارض آن ۶ تا ۱۲ روز بعد از واکسیناسیون اتفاق می افتد)
🔸واکنش های موضعی Local
Reaction
شامل درد، تورم و یا
قرمزی محل تزریق که میزان مورد انتظار برای اغلب واکسنها، حدود ۱۰ درصد است؛ بجز واکسن ثلاث و یادآور کزاز
که میزان واکنشهای موضعی آن ممکن است تا ۵۰ درصد نیز برسد. دو هفته پس از تزریق واکسن
ب.ث. ژ واکنش موضعی به صورت پاپول مشاهده میشود که به صورت زخم در آمده و بعد از
چند ماه، بهبود می یابد و پس از بهبودی از خود اسکار باقی می گذارد. ضخیم شدن بافت
محل زخم (اسکار) در جمعیتهای آفریقایی و آسیایی، شایع است
🔸واکنشهای عمومی Systemic Reaction
شامل تب بوده و پس از
واکسیناسیون در حدود ده درصد یا کمتر اتفاق می افتد تب متعاقب واکسن ثلاث ممکن است
به ۵۰ درصد نیز
برسد. سایر واکنشهای عمومی شایع مثل تحریک پذیری، خستگی و رنگ پریدگی و از دست
دادن اشتها بعد از واکسیناسیون با واکسن ثلاث اتفاق می افتند. در مورد سرخک / MMR و OPV به دلیل عفونت ناشی از ویروس زنده ضعیف شده
واکسن، واکنشهای عمومی ایجاد می شوند. در ۵ الی ۱۵ درصد افرادی که واکسن سرخک دریافت می
کنند، واکنشهایی مانند تب، راش و یا التهاب ملتحمه مشاهده شده که این عوارض در
مقایسه با ابتلا به وسیله ویروس وحشی سرخک، خیلی خفیف هستند. اما این علائم در
مورد افراد دارای نقص ایمنی می تواند شدت پیدا کند و حتی منجر به مرگ شود
واکنشهایی نظیر تورم
غدد پاروتید در اثر واکسن اوریون و درد مفاصل و تورم غدد لنفاوی در اثر سرخجه، در
بچه ها حدود ۱٪ است و درد مفاصل ناشی از واکسن سرخجه در بزرگسالان، ۱۵٪ می باشد. علائم عمومی OPV در کمتر از یک درصد از واکسینه شده ها به
شکل اسهال، سردرد و درد عضلانی مشاهده می شود
علائم عمومی شامل
سردرد، اسهال و درد عضلانی است. میزان عوارض موضعی دزهای یاد آور بین ۵۰ تا ۸۰ درصد افزایش پیدا می کند
۲- واکنشهای
نادر و شدید واکسن ها
بیشتر واکنشهای نادر و شدید واکسن ها مثل تشنج،
ترومبوسیتوپنی، حملات هایپوتونیک با کاهش پاسخ دهی و جیغ کشیدن مداوم گذرا بوده و
موجب مشکلات طولانی مدت نمی شوند و آنافیلاکسی که بالقوه کشنده است نیز به شرط
شناسایی سریع و اقدام مناسب، قابل درمان است، بدون اینکه اثرات طولانی مدت بر روی
بیمار داشته باشد. اگرچه آنسفالوپاتی، جزء واکنش های نادر واکسن سرخک و ثلاث ذکر
می گردد ولی با اطمینان نمی توان گفت که واکسن، علت بروز آنسفالوپاتی است.
بعضی از عوارض شدید هم می تواند یک حادثه همزمان
باشد.